04.05.2015, 16:28

Tito u Valjevskom kraju

Na današnji dan pre 35 godina u Ljubljani je umro Josip Broz, doživotni predsednik SFRJ i SKJ. Sahranjen je četiri dana docnije u Kući cveća na Dedinju, a u pravljenju grobnice, ispostaviće se mnogo godina kasnije, učestvovao je i građevinski inženjer, pok. Dragan Gavrilović iz Rakara, smeštenih između Gornje Toplice i Ljiga. Prema njegovom svedočenju, bela mermerna ploča na kojoj su ispisani Titovo ime, godina rođenja i godina smrti, postavljena je tek nekoliko dana nakon sahrane. Razlog je jednostavan – ploču od belog mermera, tešku nekoliko tona, nije bilo moguće postaviti bez velikih dizalica, koje nije imalo smisla angažovati u vreme sahrane kojoj su prisustvovali mnogobrojni državnici iz celoga sveta.

Tito je među Valjevcima prvi put boravio u septembru 1941, kada se susreo sa partizanima, borcima Valjevskog NOP odreda, a potom se sastao i sa Dražom Mihailovićem, u kući vojvode Živojina Mišića, u selu Struganiku.

Tito u Robajama (Foto: Arhiva)

U mioničko selo Robaje, iz Beograda, doveli su ga Jaša Rajter, Slobodanka Malinska i Rada Obućina. Bio je smešten u kući Darinke i Sekule Bojinovića u kojoj je danas zapuštena spomen soba, koju godinama gotovo niko i ne posećuje. Broz će tu dolaziti i docnije, 1980-tih, posle radne akcije kojom je asvalt do Bojinovića kuće stigao sa dve strane. Dočekao ga je predsednik Mioničke opštine Milutin Petrović Vukas, a u pratnji su bili, prema fotografiji Dragiše Medenice, tadašnji visoki dužnosnici Petar Stambolić, Miloš Minić, Draža Marković i Tihomir Vlaškalić (sleva). Prvi sleva je Panta Pantić, Titov vodič 1941. do Robaja do Stolica, kod Krupnja, dok je treći sleva, zaklonjen od Stambolića, Milutin Petrović.

Tito, Panta i Jovanka, 1975. (Foto: Arhiva)

Na kolor fotografiji Pantić je u društvu sa Titom i Jovankom, najverovatnije 1975, kada su ga organizatori velikog skupa na Titovom trgu zaboravili ali i morali da pronađu i dovedu jer je Broz u jednom trenutku zapitao: „A, gde je Panta?“

U Valjevu se godinama pričalo kako je Josip Broz, biće 1954, pobegao iz Beograda, a da za to nije znalo ni njegovo obezbeđenje, i obreo se u valjevskom „Grand hotelu“. Ta fotografija iz „Granda“ dugo je krasila fotografski atelje Obrena Jovanovića. Na njoj je, ako su podaci pouzdani, a pamćenje ne vara, i tadašnji narodnik poslanik Dobrosav Tomašević (u seljačkom odelu) iz Struganika.

Tito u Grandu, 1954. (Foto: Arhiva)

Potpisnik ovih redova pamti i Titov dolazak, u maju 1967, kada je kao maturant Gimnazije, sa đacima valjevskih škola, davao počasnu stražu pored spomenika streljanih rodoljuba na Spomen groblju na Petom puku, gde je Broz zapalio večni plamen (koji danas najčešće ne radi). Pored Broza na fotografiji je Bora Jevtić, upravnik Narodnog muzeja.

Tito i Bora Jevtić, Peti puk, 1967. (Foto: Arhiva)

Broz je tada boravio i na Vidraku, gde je položio venac na Spomenik borcima revolucije, rad zagrebačkog vajara Vojina Bakića, oličen u narodnom heroju Stevanu Filipoviću, koji sa podignutim rukama i stisnutim pesnicama predstavlja simbol prkosa i antifašističke borbe. Filipovićeva fotogtafija ispod vešala, na pijaci u Valjevu 1942, nalazi se i u zgradi OUN u Njujorku (SAD). Spomenik na Vidraku otkrio je 1960. godine Titov blizak saradnik Edvard Kardelj.

Kao političar, koji je u Valjevu najčešće dočekivao Tita, kao predsednik Skupštine opštine ili sekretar Opštinskog komiteta SKJ, zapamćen je Sreten Janković, koji u knjizi „Tito u Valjevskom i Podsrinskom kraju“, odakle su fotografije i preuzete, ima tri nastavka svojih sećanja na dočeke Josipa Broza. Ova, koju donosimo, najverovatnije je iz 1975. godine.

Sreten Janković i Tito, 1975. (Foto: Arhiva)

Na kolor fotografiji „plavog voza“, nastaloj docnije, Tita su dočekali Jova Vujić i Doca Marković, a na fotografiji se vide i čika Obre Jovanović, kao i valjevski TV snimatelji Miroslav Jeremić i Dragan Popović. Broz je tada bio na proputovanju za Užice, a iz tog grada je u Valjevu stigao 1975. Hor OŠ „Milovan Glišić“, kojim je dirigovala profesorka muzike Olivera Đurđević, majka Milana i Vladana Đurđevića iz „Nevernih beba“, zapevao je „Druže Tito, bela lica, dobro doš’o iz Užica...“. Jovanka je na to rekla Titu: „Nađoše te, Valjevci“... O ovome svedočimo iz prve ruke jer smo se, sticajem okolnosti, nalazili pored crvene tepih staze, kojom su se Tito i Jovanka od „plavog voza“ spustili do zgrade Železničke stanice i „mercedesa“, koji će ih odvesto do grada. Kao honorarc Radio Valjeva prošao sam bezbednosnu proveru pošto je drugi kolega, predviđen za izveštača, osporen u DB-u.

Josip Broz je potom održao govor na Gradskom (tadašnjem Titovom) trgu, boravio i u Domu JNA, sretao sa saborcima iz partizanske borbe 1941-45. godina. Tadašnji protokol bio je veoma strog, od bezbednosne provere za akreditaciju do kretanja u Titovoj blizini. Sećamo se da je šef protokola, sedi drug sa naočarima deblje dioptrije, dozvolio Živoradu Jankoviću, reporeteru Radio Valjeva, da Broza prati u stopu. „Pustite dečka da radi svoj posao!“, rekao je obezbeđenju šef Brozovog protokola, pa je Radio Valjevo imao ekskluzivne snimke kao malo koja novinarska ekipa.

Posećivao je Tito i „Krušik“ prilikom svojih dolazaka u Valjevo, o čemu svedoče fotografije iz proizvodnje, sa glavne kapije ili sa čelnicima najveće valjevske fabrike, koje su predvodili Đuka Ljiljak i Nine Tadić. Prilikom jedne od tih poseta Broz je, kao mašinbravar, na poklon dobio „Krušikov“ strug!

Bivao je Tito i na Rajcu, kod Ljiga (1960-tih), u Osečini (na prolasku za Belu Crkvu, Stolice)...