19.05.2022, 09:12

U postupku za rehabilitaciju Nikole Kalabića svedočio istoričar Milan Radanović

Zločin u selu Drugovac u nekadašnjem Podunavskom srezu, današnji grad Smederevo, 29. aprila 1944. godine, predstavlja najmasovnije ubistvo srpskog stanovništva tokom Drugog svetskog rata koje su počinili četnici u jednom danu, izjavio je u ponedeljak istoričar Milan Radanović u skoro četvoročasovnom svedočenju pred Višim sudom u Valjevu, sudijom dr Draganom Obradovićem, u postupku po zahtevu za rehabilitaciju Nikole Kalabića, nekadašnjeg komandanta Gorske garde Jugoslovenske vojske u otadžbini (JVuO), piše Politika.

 

Zahtev za rehabilitaciju podnela je pre više godina Valjevka Vesna Kalabić, Nikolina unuka.

 

Pozivajući se na istraživanja istoričara Nemanje Devića sa Instituta za savremenu istoriju u Beogradu, Radanović je naveo da su u napadu na Drugovac učestovale dve brigade korpusa Gorske garde - Prva (Oplenačka) i Četvrta (Kosmajska), kao i delovi Smederevskog i Avalskog korpusa JVuO. Dve pomenute brigade bile su podređene štabu korpusa Gorske garde kojim je komandovao Nikola Kalabić, naveo je Radanović.

 

- Daleko malobrojnije partizanske snage iz Drugovca nisu bile u mogućnosti da pruže otpor napadačima, pa su se povukle iz sela... Nakon što su partizani probili obruč i izvršili evakuaciju svojih snaga iz Drugovca, u selo su ušli pripadnici JVuO. Posle njihovog ulaska u selu su ubijena 72 stanovnika, zapaljeno oko 120 kuća i opljačkano gotovo celo selo. U literaturi se navodi da je iz pušaka ubijen 41 stanovnik, da je 24 meštana ubijeno klanjem, da je 3 umrlo od batinanja, a da je 4 izgorelo u zapaljenoj kući - rekao je Radanović. I dodao da su, prema njegovoj evidenciji, od leta 1943. do kraja leta 1944. godine pripadnici korpusa Gorske garde počinili preko 15 masovnih zločina na tlu Šumadije.

 

On je opširno govorio i o zločinu u aranđelovačkom selu Kopljare krajem decembra 1943. godine, ali taj zločin, za razliku od onog u Drugovcu, nije bio uključen u dokumentaciju Državne komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača u Drugom svetskom ratu, koja tereti Nikolu Kalabića, pa nije ni bio predmet ovog postupka.

 

Prema pisanju Politike, istoričar Milan Radanović, zaposlen u Arhivu Srba u Hrvatskoj pri Srpskom narodnom vijeću, autor je knjige "Kazna i zločin - snage kolaboracije u Srbiji", koja govori o zločinima i četnika i partizana u Drugom svetskom ratu, što je bio povod za poziv da svedoči pred Višim sudom u Valjevu.

 

Na pitanja Dragane Marković, višeg javnog tužioca, zastupnika Republike Srbije kao protivnika predlagača rehabilitacije Kalabića, Radanović je odgovorio da ne zna i da nije našao u istorijskim izvorima gde se nalazio Nikola Kalabić u momentu izvršenja zločina u selu Drugovac. Istoričar je naveo da lično misli da nije bilo moguće da jedinice korpusa Gorske garde deluju mimo saznanja i naredbi štaba Gorske garde, jer bi to bio presedan.

 

Odgovarajući na pitanja Gorana Brankovića, zastupnika Vesne Kalabić, predlagača rehabilitacije, ovaj istoričar je potvrdio da se tokom svojih istraživanja suočio sa brojnim odlukama Državne komisije o ljudima koji se terete za ratne zločine, ali da mu kao istoričaru nisu bile od interesa prvenstveno te odluke, već ostala dokumentacija - svedočenja, izjave oštećenih, rođaka žrtava ili osoba koje su preživele streljanja, izjave počinilaca zločina, predstavnika vlasti involviranih u zločine... Na pitanje da se izjasni o karakteru odluka Državne komisije, naveo je da za to nije stručan i da se nije uključivao u taj deo dokumentacije.

 

Dodao je da Državna komisija nije donosila odluke o kazni, nije imala pravo na to. Radanović je rekao da je u određenom broju odluka Zemaljske komisije Srbije za utvrđivanje zločina okupatora i njegovih pomagača pronašao podatke da je Nikola Kalabić proglašen za ratnog zločinca. Naveo je i da zna za jedan dokument koji Kalabića tereti da je lično počinio ratni zločin - izveštaj anonimnog oficira iz štaba korpusa Gorske garde s početka novembra 1943, upućen Draži Mihailoviću, u kojem se navodi da je u selu Ljubičevac kod Topole Kalabić prebio četvoro ljudi koji su nekoliko dana posle toga umrli.

 

Na pitanje Brankovića da li mu je poznato kako je okončan život Nikole Kalabića, ovaj istoričar je odgovorio da postoje dve najčešće teorije, da je po jednoj poginuo u sukobu sa jedinicima KNOJ u kanjonu reke Gradac kod Valjeva, ali:

 

- Ja naginjem mišljenju istoričara Bojana Dimitrijevića i Koste Nikolića koji su u jednom svom radu pre desetak godina konstatovali da je i Nikola Kalabić učestvovao u lociranju generala Mihailovića... Oni u tom radu tvrde da nije pouzdano poznato na koji način je skončao život Nikola Kalabić, sa čime se ja apsolutno slažem, ali naginju mišljenju da je on likvidiran od strane UDB-e nakon što je bio uhvaćen. To i dalje ostaje misterija za srpsku istoriografiju...

 

Sudija dr Dragan Obradović pitao je Radanovića da se izjasni o pravnoj prirodi odluka Državne komisije.

 

- Te odluke i materijali koji su prikupljeni prilikom istraživanja pojedinih zločina mogli su biti korišćeni i od strane sudova. Ta dokumentacija je mogla biti dodatni podsticaj za donošenje sudskih odluka, ali se ograđujem, nisam pravnik i svo moje izjašnjavanje o pravnoj prirodi ovih odluka odnosi se isključivo na moj domen istraživanja kao istoričara - odgovorio je Radanović, piše Politika.