26.09.2023, 06:57

Kreativno izigravanje zakona - umesto udruženjima novac crkvi i bolnici

Od preko 105 miliona dinara, koliko je za pet godina iz budžeta Valjeva izdvojeno za finansiranje programa udruženja, više od polovine novca je dato valjevskoj crkvi i Opštoj bolnici Valjevo. Valjevskoj crkvi direktno za građevinske radove, i pored toga što nema pravni status udruženja niti su građevnski radovi Program, dok je Opšta bolnica, preko jednog udruženja koje je konkurisalo za sredstva, dobila novac za, kako je u Programu navedeno, edukaciju lekara specijalista.

 

Značajno manje novca je pripalo brojnim udruženjima koja su kandidovala svoje programe za javna sredstva. Recimo, u ovoj godini crkva i bolnica dobile su 11,2 miliona od 18 miliona dinara koliko je ukupno izdvojeno iz gradske kase za finansiranje udruženja, dok je sa 50.000 do 150.000 dinara finansirano 30 od ukupno 43 programa.

 

Ovakvom raspodelom budžetskih sredstava, i višegodišnjim favorizovanjem dva programa, uskraćuje se razvoj i opstanak udruženja, onemogućena su da daju veći doprinos lokalnoj zajednici i javnom životu, njihovi programi gube na kvalitetu i kvantitetu, a građani se destimulišu da se organizuju u udruženja preko kojih bi u većoj meri bili uključeni u javni život.

 

Raspodela novca udruženjima prethodnih pet godina je tema istraživanja Kolubarskih.rs, koje je podržala Balkanska istraživačka mreža Srbije (BIRN) kroz projekat "Increasing transparency and accountability in Public Financing" (Povećanje transparentnosti i odgovornosti u javnom finansiranju) za koji je novac odobrila Britanska ambasada u Beogradu.

 

U dva istraživačka teksta pokušaćemo da odgovorimo na pitanja da li je crkva udruženje, da li su građevinski radovi program kako je to definisao Zakon o udruženjima, koji se finansira iz budžeta, zbog čega Opšta bolnica preko udruženja dolazi do sredstava za edukaciju svojih doktora, i konačno tražimo odgovor na pitanje ako Zakon o budžetskom sistemu ne dozvoljava finansiranje onih koji nisu korisnci budžeta, a crkva i bolnica to svakako nisu, zbog čega Grad pribegava izigravanju propisa kako bi finansirao crkvu i bolicu?

 

Od 105 miliona skoro 61 milion dinara dobila su dva programa

 

U budžetu grada Valjeva za finansiranje ili sufinansiranje programa od javnog interesa udruženja građana, za pet godina od 2019. do 2023, izdvojeno je preko 105,1 milion dinara. Of tog iznosa su sa 44.290.000 dinara finansirana prosečno 34 programa godišnje što iznosi ukupno 170 programa udruženja, dok su za isti period samo dva programa dobila ukupno 60.850.000 dinara.

 

Najviše novca, blizu 48 miliona dinara dobio je program "Crkveno graditeljstvo i duhovni razvoj", Crkvene opštine Valjevo. Na drugom mestu je sa oko 13 miliona dinara program Medicinski starter "Zajedno za život" sa kojim je prvo konkurisalo Udruženje "Unija mladih Evropa", a potom Udruženje Observatoria centar Valjevo. Ostali programi sa kojima su konkurisala udruženja finansirani su u proseku sa oko 200 hiljada dinara, u najvećem broju programi su dobijali 100.000 dinara.

Grad Valjevo (Foto: Đorđe Đoković)

Grad Valjevo je u 2019. godini za finansiranje ili sufinansiranje programa od javnog interesa udruženja građana opredelio 17.090.000 dinara. Na konkurs, koji je raspisala Gradska uprava, pristigla su 43 programa, od toga na predlog Komisije za ocenjivanje i selekciju programa udruženja, finansirano je 34 programa.

 

Program "Crkveno graditeljstvo i duhovni razvoj", Crkvene opštine Valjevo dobio je tri miliona dinara, dok je program Medicinski starter "Zajedno za život 2019", Udruženja "Unija mladih Evropa" dobio dva miliona dinara.

 

Sledeće godine za programe udruženja u gradskom budžetu izdvojeno je više novca čak 29 miliona dinara, međutim finansirana su 33 programa, od 55 pristiglih na konkurs. I pored toga što je opredeljeno više novca, finasirano je manje programa nego prethodne godine, ali su dva programa dobila značajno više novca, čak više od polovine ukupno opredeljenih sredstava.   

 

Program "Crkveno graditeljstvo i duhovni razvoj" dobio je 10.650.000 dinara, dok je program Medicinski starter "Zajedno za život 2020" dobio 4,7 miliona dinara.

 

U 2021. godini gradska vlast smanjuje iznos sredstava namenjenog za udruženja, ali dva programa ponovo dobijaju više od polovine ukupnih sredstava, Komisija ih ponovo ocenjuje kao najbolje, tako da im pripada 10,5 miliona od 15,8 miliona dinara koliko je ukupno izdvojeno iz budžeta Valjeva za udruženja. "Crkveno graditeljstvo i duhovni razvoj" dobija 8,5 miliona dinara, dok je program Medicinski starter "Zajedno za život 2021", Udruženja dobio dva miliona dinara. Na konkurs je pristigao 51, a finansiran je 31 program.

 

Već viđeno i u 2022. godini. U budžetu za udruženja opredeljeno je 25.250.000 dinara, na konkurs je pristiglo 50, finansirano je 39 programa. "Crkveno graditeljstvo i duhovni razvoj" dobilo je 16,8 miliona dinara, a program Medicinski starter "Zajedno za život 2022", ovaj put konkurisalo Udruženje Observatoria centar Valjevo, dobio je dva miliona dinara.

 

Skoro identična raspodela novca za udruženja nastavljena je i ove godine. U budžetu je opredeljeno 18 miliona dinara, na konkurs je pristiglo 58, a finansirano je 43 programa. Najviše novca devet miliona dinara dato je Crkvenoj opštini Valjevo dok je Medicinski starter "Zajedno za život 2023" dobio 2,2 miliona  dinara.

 

Crkva (udruženje?)

 

Crkvena opština Valjevo u Agenciji za privredne registre nije registrovana kao udruženje, niti je, konkurišući za javna sredstva namenjena udruženjima, Gradskoj upravi Valjevo dostavila dokaz da je njen pravni status udruženje.

 

Uz konkursnu dokumentaciju dostavljeno je uverenje u kome se navodi da je "Eparhija valjevska upisana u registar crkava i verskih zajednica Ministarstva pravde, a da je Crkvena opština Valjevo pri Hramu Vaskrsenja Hristovog sastavni deo Eparhije valjevske".

Hram Vaskrsenja Hristovog (Foto: Kolubarske.rs)

 

Kolubarske.rs su zatražile od Gradske uprave odgovore na nekoliko pitanja u vezi toga da li je Crkvena opština Valjevo udruženje i da li su programi za koje je dobijen novac u skladu sa zakonom? Gradska uprava je svojim odgovorima pokušala da nas ubedi da je sve u skladu sa zakonima.

 

Odgovarajući na pitanje da li je Crkvena opština Valjevo udruženje i ukoliko jeste na osnovu čega jeste, iz Gradske uprave nam je odgovoreno da u Zakonu o crkvama i verskim zajednicama građani imaju slobodu udruživanja i javnog okupljanja radi ispoljavanja verskih ubeđenja, u skladu sa Ustavom i Zakonom.

 

"U Zakonu se navodi na primer član 24. da se na imovinu Crkve, verske zajedenice ili vereske organizacije koja je brisana iz registra shodno primenjuju propisi o udruženjima”, piše u odgovoru.  

 

Međutim, s obzirom na to da se radi o verskoj zajedici koja nije brisana iz registra ne mogu se primeniti propisi o udruženjima na koje se poziva Gradska uprava.

 

U odgovoru Gradska uprava dalje navodi, citirajući član 2. stav 2. Zakona o udruženjima, da se pojam udruženja odnosi na političke stranke, sindikate, udruženja organizovana radi obavljanja određenih delatnosti u cilju sticanja dobiti, sportske organizacije i udruženja, crkve i verske zajednice, spontana privremena povezivanja više lica i druga udruženja čiji je rad uređen posebnim zakonom, odredbe ovog zakona shodno se primenjuju u pitanjima koja nisu uređena tim posebnim zakonom.

 

"S obziorom na to da Zakon o udruženjima u prethodnom članu citira da će njegove odredbe u određenim slučajevima biti primenjene pored ostalih udruženja i na crkve i verske zajednice ukoliko to posebnim zakonom nije pravno uređeno, a da Zakon o crkvama i verskim zajednicama citira da će se u određenim stvarima primeniti Zakon o udruženjima proizilazi iz oba ova propisa, a i samog Ustava RS da su Crkve i verske zajednice udruženja građana u širem smislu, i da u slučaju da pojedina pitanja nisu regulisana Zakonom o crkvama i verskim zajednicama kao posebni, može se primeneniti Zakon o udruženjima kao širi i opštiji propis jer obuhvata više različitih oblika tj. formi udruživanja građana koja nisu Ustavom i Zakonom zabranjena, pa tako i tretira Crkvu i verske zajednice, zaključno kao udruženja u širem smislu”, piše u odgovoru Gradske uprave.

 

Ni nakon ovog odgovora nije jasno na osnovu čega Crkvena opština Valjevo dokazuje da je Udruženje. "Ovde se ne radi o pojedinim odredbama zakona o udruženjima, kako to navodite u odgovoru, nego je pitanje da li Crkvena opština ima status Udruženja i čime dokazuje taj status? To što se pojedine odredbe zakona o udruženju mogu primeniti i na verske zajednice ne znači da su verske zajednice udruženja u skladu sa Zakonom o udruženju", napisali smo Gradskoj upravi i ponovili pitanje: "Koji je pravni status Crkvene opštine Valjevo koja je sastavni deo Eparhije valjevske registrovane kao verske zajednice, da li je udruženje ili verska zajednica, crkva?". Na ponovljeno pitanje nismo dobili jasan i argumentovan odgovor već filozofsko izlaganje nepoznatog autora.

 

S obzirom na to da u svom odgovoru Gradska uprava tvrdi da su crkve i verske zajednice udruženja u skladu sa članom 2. stav 2. Zakona o udruženjima te je na osnovu toga Crkvena opština Valjevo dobila novac iz budžeta za građevinske radove, pitali smo da li bi neka politička stranka, koja prema Zakonu jeste udruženje, mogla da konkuriše za novac namenjen udruženjima sa programom postavljanja podova, krečenja, obnove..., stranačkih prostorija?

 

Odgovor je bio kratak: "Naravno da ne bi, jer su političko udruženje". Na naše pitanje zbog čega ne bi i u čemu je razlika jer se pojam udrženje odnosi na političke stranke, odgovoreno je: "Suštinski nema razlike, ali svrha dodele sredstava nije da se finansira rad političkih udruženja".

 

Građevinski radovi (program?)

 

Crkvena opština Valjevo od 2019. godine (moguće i ranije, ali na sajtu Grada nije dostupna konkursna dokumentacija pre te godine), konkuriše i novac dobija iz budžeta Valjeva za građevinske radove, i pored toga što građevinski radovi ne spadaju u programe kako je to definisano u Zakonu o udruženjima, na osnovu koga je Gradska uprava raspisala konkurs za finansiranje programa udruženja.

 

U konkursnoj dokumentaciji za Program "Crkveno graditeljstvo i duhovni razvoj", Crkvena opština Valjevo pet godina navodi (prepisuje) iste ciljeve programa: "Unapređivanje kvaliteta uslova rada i boravka sveštenstva, vernika i posetilaca. Ostvarivanje uslova za organizovanje predavanja, akademija, smotre horova i tokom zimskog perioda. Uspostavljanje organizovane podrške poboljšanju i podizanju kapaciteta verskog turizma".

 

Međutim u narativnom izveštaju, ili opisu realizovanih sadržaja, koji se obavezno podnosi nakon realizacije programa, Crkvena opština Valjevo ne opisuje to što je navedeno u ciljevima Programa, nego opisuje građevinske radove koje su u Hramu Vaskrsenja Hristovog izvele građevinske firme.

 

Tako se u 2019. godinu u opisu realizovanih sadržaja navodi da je Crkvena opština dobila sredstva iz gradse kase za izgradnju mermernog poda u hramu. Još piše da je za izvođenje radova na ovom projektu angažovana firma "Matijašević" iz Šopića. 

 

U narativnom izveštaju u opisu realizovanih sadržaja u 2020. godini, Crkvena opština navodi: "Jedan od najbitnijih segmenata je potreba da se u Hramu uradi adekvatna rekonstrukcija poda i podnih obloga što bi nam svakako omogućilo da sve planirane aktivnosti sigurnije, bolje i kvalitetnije realizujemo". U finansijskom izveštaju dostavljen je ugovor sa firmom "Šumadija granit" Aranđelovac, vrednsot radova 10.650.000 dinara, dostavljeni su i plaćeni računi u iznosu od 10.649.920 dinara. Predmet ugovora je, kako je navedeno, izrada elemenata poda i ugradnja poda.

 

Skoro je identičan opis realizovanih sadržaja i u 2021. godini, jedina razlika je to što sada nije u pitanju rekonstrukcija poda nego izrada ikonostasa. "Jedan od najbitnijih segmenata  je potreba da se u Hramu uradi adekvatan ikonostas, što bi nam svakako omogućilo da sve planirane aktivnosti sigurnije, bolje i kvalitetnije realizujemo". Identičan je opis sadržaja i u 2021. godini - radovi na ikonostasu. 

Hram Vaskrsenja Hristovog (radovi na ikonostasu) (Foto: Kolubarske.rs)

 

Gradska uprava je konkurs za finansiranje programa udruženja raspisala na osnovu člana 38. Zakona o udruženjima gde piše: "Pod programom od javnog interesa naročito se smatraju programi u oblasti: socijalne zaštite, boračko-invalidske zaštite, zaštite lica sa invaliditetom, društvene brige o deci, zaštite interno raseljenih lica sa Kosova i Metohije i izbeglica, podsticanje nataliteta, pomoći starima, zdravstvene zaštite, zaštite i promovisanja ljudskih i manjinskih prava, obrazovanja, nauke, kulture, informisanja, zaštite životne sredine, održivog razvoja, zaštite životinja, zaštite potrošača, borbe protiv korupcije, kao i humanitarni programi i drugi programi u kojima udruženje isključivo i neposredno sledi javne potrebe".

 

"Da li je Grad mogao da finansira građvinske radove preko konkursa za finansiranje programa od javnog interesa udruženja građana i ukoliko jeste, na osnovu čega jeste, ukoliko nije da li je Grad prekršio zakon", glasilo je pitanje koje smo uputili Gradskoj upravu.

 

U odgovoru, pored opisa i cene izvdenih radova u novom Hramu, navodi se da "ti radovi ne spadaju u građevinske radove za koje je potrebno imati građevinsku dozvolu niti Rešenje o odobrenju za izvođenje radova po članu 145. Zakona o planiranju i izgradnji, već je reč o nabavci materijala, opreme, postavljanju i montaži i opremanju Hrama. Zakon o crkvama i verskim zajednicama član 42. propisuje da se Crkvena opština može finansirati iz budžeta jedinica lokalne samouprave".

 

S obzirom na to da i na ovo pitanje nismo dobili konkretan odgovor ponovo smo uputili dopis Gradskoj upravi: "Nismo pitali da li su to građevinski radovi za koje treba imati građevinsku dozvolu. Naše pitanje je glasilo: da li je Grad mogao da te građvinske radove finansira preko konkursa za finansiranje programa udruženja građana? Dakle da li je program kojim je konkurisala Crkvena opšina u skladu sa konkursom koji je raspisan na osnovu člana 38. Zakona o udruženjima. U članu 38, stav 3. navedeno je šta se podrazumeva pod programom od javnog ineresa. Pod koji program može da se podvede, recimo, izrada i postavljanje mermernih obloga u hramu, izgradnja podova, nabavka materijala, postavljanje i montaža?".

 

Gradska uprava nije konkretno odgovorila ni na ovo ponovljeno pitanje, nego navodi da "ne postoji Zakonska odredba koja zabranjuje obnovu verskih, sakralnih objekata koji predstavljaju duhovni, kulturni i nacionalni identitet srpskog naroda i ostalih naroda koji žive u Republici Srbiji. Zakonom o crkvama i verskim zajednicama je propisano da republički i organi lokalne samouprave pomažu obnovu i izgradnju verskih objekata, tradicionalnih crkava i verskih zajednica”.

Hram Vaskrsenja Hristovog (mermerni pod) (Foto: Kolubarske.rs)

Kolubarske.rs nisu ni tvrdile niti su u bilo kom pitanju upućenom Gradskoj upravi navele da postoji Zakonska odredba koja zabranjuje obnovu verskih objekata, niti da organi lokalne samouprave ne mogu da pomažu obnovu i izgradnju verskih objekata. Naprotiv, smatramo da lokalna zajednica - grad Valjevo treba da pomaže i da finansira izgradnju i obnovu verskih objekata, ali da to čini direktno i transparentno, a ne preko konkursa za finansiranje udruženja i kršenjem zakona. Otuda smo postavili još nekoliko pitanja, uz par konstatacija.

 

"Zbog čega Grad finansira građevinske radove Crkvene opštine Valjevo preko konkursa za finansiranje programa udruženja i time uskraćuje udruženja za sredstva? Zbog čega Grad te građevinske radove, i bilo koje radove i potrebe Crkvene opštine, ne finansira direktno novcem iz budžeta? U Zakonu o crkvama i verskim zajednicama u članu 32. regulisano je graditeljstvo. U stavu šest piše da nadležni državni organ i organ lokalne samouprave može da u budžetu predvidi sredstva za izgradnju, održavanje i obnovu verskih objekata u skladu sa potrebama i mogućnostima. Crkvena opština Valjevo je od Grada dobila blizu 48 miliona dinara upravo za graditeljstvo. Zašto taj novac nije izdvojen, uz odgovarajuću skupštinsku odluku, direktno iz budžeta nego je to učinjeno preko konkursa za udruženja?", pitali smo gradsku vlast.

 

Odgovor je glasio: "Članom 2. Zakona o budžetskom sistemu propisani su korisnici budžeta u koje ne spadaju Crkve i verske zajednice kao ni druga udruženja građana. Ukoliko su dva propisa u koliziji u tom slučaju se primenjuje Zakon o budžetskom sistemu član 105. Zakona o budžetskom sistemu. Shodno tome nije moguće da se predvidi posebna budžetska linija za te namene tako da je planirano finasiranje udruženja (u širem i užem smislu) putem raspisivanja javnog konkursa za finansiranje ili sufinasiranje programa od javnog interesa udruženja građana".

 

Iz ovog odgovora zaključujemo sledeće: Zakon o budžetskom sistemu ne dozvoljava da se iz budžeta grada i države finasiraju crkve i verske zajednice. Otuda se neko dosetio i pribegao "rešenju", kršeći zakon, da se iz gradskog budžeta izdvajaju milioni za građevinske radove preko konkursa za finansiranje programa udruženja i pored toga što crkva niti je udruženje, niti su građevinski radovi program kako je to definisano zakonom! 

Hram Vaskrsenja Hristovog (mermerni pod) (Foto: Kolubarske.rs)

 

Sledi Program Medicinski starter "Zajedno za život", sa kojim je prvo konkurisalo Udruženje Udruženja Opservatoria centar za koji je iz budžeta za pet godina izdvojeno blizu 13 miliona dinara. Gde je potrošen novac?

Ovu temu na konkursu kandidovale su Kolubarske.rs.