Crkvište – Arheološki lokalilitet pored stadiona Krušik (I deo)

Lokalitet Crkvište pored fudbalskog stadiona (foto: Kolubarske.rs)

31.10.2024, 07:42

Crkvište – Arheološki lokalilitet pored stadiona Krušik (I deo)

Mali broj građana Valjeva zna šta krije fudbalski stadion "Krušik". Građani, koji svakodnevno prolaze stazom pored reke Gradac i stadiona, ne znaju da se iza kapija fudbalskog stadiona nalazi arheološki lokalitet od izuzetnog značaja za istoriju Valjeva i valjevskog kraja.

Da je arheološko nalazište u neposrednoj blizini fudbalskog terena, na kome svakodnevno treniraju, znaju treneri, ali većini fudbalera valjevskog kluba nije poznato šta se krije pored terena. Trojica kažu da se tu nalazila "stara crkva i grob nekog monaha", ali ne znaju ništa više od toga.

Sugrađani sa kojima sam razgovarala bili su iznenađeni kada sam ih pitala da li im je poznato to da se iza ograde ili zida fudbalskog stadiona nalaze ostaci crkve koja je građena krajem 13. ili početkom 14. veka, kao i to da su pojedini arheološki nalazi, sa tog lokaliteta, najstariji materijalni tragovi koji svedoče o nastanjivanju prostora Valjeva u 10. i 11. veku. Kratko su odgovorili da za to "nikada nisu čuli".

Bili su iznenađeni i kada sam im pokazala tablu, koju je kompanija "Krušik" postavila na unutrašnju stranu ograde stadiona, i to pre 22 godine, a koja je jedino obeležje ovog arheološkog lokaliteta. Kažu, kako da znaju za arheološki lokalitet i tablu koji su "skriveni i daleko od očiju javnosti".

Upravo je to ideja i namera Kolubarskih.rs da kroz seriju tekstova približe široj javnosti srednjovekovno naselje "Crkvina" ili "Crkvište" koje se nalazi nedaleko od ušća reke Gradac u Kolubaru, a koje je proglašeno za nepokretno kulturno dobro u Srbiji.

Prema zapisima Zavoda za zaštitu spomenika kulture Valjevo, Crkva je podignuta krajem 13. ili početkom 14. veka, građena je u stilu raške škole crkvenog graditeljstva, imala je osnovu u obliku slobodnog krsta. Sa ovog lokaliteta potiče nadgrobna ploča sa natpisom monaha Jefrema Đurđa iz prve polovine 14. veka, koja se nalazi u Narodnom muzeju Valjevo.

Dosadašnja istraživanja i arheološka iskopavanja ukazuju na to da su na istom prostoru otkrivena civilna naselja i vojne fortifikacije iz perioda od 15. do 19. Veka. Pedesetih godina 20. veka lokalitet je teško oštećen izgradnjom stadiona "Krušik"...

Na sajtu Eparhije valjevske u septembru 2014. godine objavljen je tekst pod nazivom "Eparhija valjevska pomaže arheološka istraživanja lokaliteta pored stadiona Krušik u Valjevu". U tekstu, pored ostalog piše, da "samo ime arheološkog lokaliteta kraj fudbalskog stadiona Krušik – Crkvište upućuje na nekadašnje postojanje sakralne građevine, na mestu gde se više od pola veka igra fudbal, nadomak pružne deonice Beograd – Bar. Trag vekova zametnut, porušen… Malo od Turaka, malo od Srba. Svak u svoje vreme…".

Istraživanja inicirana otkrićem teksta na nadgrobnoj ploči Jefrema Đurđa

U dokumentima valjevskog Zavoda za zaštitu spomenika kulture, koji je radio opsežna istraživanja, zapisano je da se lokalitet nalazi na desnoj obali reke Gradac nedaleko od njenog ušća u Kolubaru. Pedesetih godina dvadesetog veka na ovom mestu je podignut fudbalski stadion Krušika sa atletskom stazom. Mesto je ranije nosilo ime Crkvina (Crkvište), a tokom 18. veka na istom prostoru se nalazio šanac austrijske vojske.

Lokalitet Crkvište pored fudbalskog stadiona

Sama arheološka iskopavanja i istraživanja su inicirana otkrićem teksta na nadgrobnoj ploči Jefrema Đurđa, koja se 1984. godine nalazila pored zgrade Muselimovog konaka, gde ju je Đorđe Janković, docent srednjevekovne arheologije na Filozofskom fakultetu u Beogradu, zatekao i na osnovu prvih zapažanja zaključio da se radi o dragocenom istorijskom izvoru iz srednjevekovne prošlosti Valjeva.

Tragajući za mestom odakle potiče i načinom kako je dospela do muzeja, Đorđe Janković je saznao da je ploča donešena 1952. ili 1953. godine do tek osnovane muzejske zbirke koju je ustanovljavao Boško Jeremić i da su je doneli radnici koji su raščišćavali prostor na ušću reke Gradac u Kolubaru za izgradnju stadiona "Krušik". Prema sećanju Jeremića, radnici koji su doneli ploču pominjali su da je prilikom miniranja tog prostora još jedna ploča bila pronađena, ali da je ona razbijena. Takođe se pominje da je tu pronađeno neko starinsko oružje, mačevi i nakit - prstenje.

Prema nekim drugim istorijskim izvorima, nadgrobna ploča Jefrema Đurđa služila je kao prag za vajat Ljubomira Nenadovića koji je pedsedtih godina iz Brankovine prenet u dvorište valjevskog muzeja. Tako je služila sve do 1983. kada je vajat vraćen u Brankovinu, a ploča je ostala u dvorišti Muzeja.

Natpis na ploči je pročitala i publikovala Gordana Tomović, saradnik istorijskog instituta Srpske akademije nauka i umetnosti (SANU). Zapisala je da "natpis govori o smrti monaha Jefrema, mirskog imena Đurđe, sina velikog tepčije, kome u vreme vladavine kralja Dragutina, postavi kamen brat Lazar". U donjem delu natpis je oštećen pa nije jasno precizirana godina, te je okvirno datovan u period od 1312. do 1316. godina.

U dokumentciji valjevskog Zavoda za zaštitu spomenika kulture dalje se navodi da su arheološka iskopavanja usledila u jesen 1984, kada su organizovana kratkotrajna desetodnevna iskopavanja na lokalitetu stadiona, da bi narednog leta 1985. godine bila izvršena sistematska iskopavanja prostora stadiona i njegove neposredne okoline. Rukovodilac arheoloških radova je bio mr Đorđe Janković, tada asistent na katedri za srednjevekovnu arheologiju, Filozofskog fakulteta u Beogradu.

Osnovno arheološko obeležje ovom prostoru dali su ostatci crkve iz vremena kralja Dragutina. Ostatci su pronađeni neposredno ispod škarpe bedema, na južnoj strani stadiona, na kome je ležala, a i danas se nalazi drvena ograda stadiona, zabeleženo je u dokumentima Zavoda za zaštitu spomenika kulture Valjevo koje su Kolubarske.rs koristile za pisanje serije tekstova...

Nastaviće se...

******

Ovaj tekst izrađen je u okviru projekta: "Crkvište – Arheološki lokalilitet pored stadiona Krušik", koji je finansiran iz budžeta grada Valjeva. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.

Lokalitet Crkvište pored fudbalskog stadiona (foto: Kolubarske.rs)

31.10.2024, 07:42