Crkvište – arheološki lokalitet pored stadiona Krušik (III deo)

Lokalitet Crkvište pored fudbalskog stadiona (foto: Kolubarske.rs)

19.12.2024, 07:55

Crkvište – arheološki lokalitet pored stadiona Krušik (III deo)

Srednjovekovno naselje "Crkvina" ili "Crkvište", koje se nalazi nedaleko od ušća reke Gradac u Kolubaru, proglašeno je 1986. godine za nepokretno kulturno dobro u Srbiji.

Ostaci crkve građene krajem 13. ili početkom 14. veka, za istoriju Valjeva značajan arheološki lokalitet u blizini ograde ili zida fudbalskog stadiona "Krušik", zakorovljeni i neprimetni. Daleko od očiju javnosti. D "Nije u fokusu!".

Kolubarske.rs, kroz projekat "Crkvište – arheološki lokalilitet pored stadiona Krušik", serijom tekstova ukazuju na postojanje ovog arheološkog nalazišta, na njegov značaj, odnos društva prema lokalitetu važnom kako za prošlost, tako i za budućnost Valjeva.

Današnjim tekstom nastavljamo započetu priču o dosadašnjim arheološkim istraživanjima, kada su poslednji put rađena, o tome šta je otkriveno i do kakvih saznanja i zaključaka su došli arheolozi i istoričari. Ali pre tih podataka i činjenica iz prošlosti, ukazujemo na današnju sliku "Crkvišta".

Jedino obeležje da se na tom mestu nalazi "nepokretno kulturno dobro" je tabla koju je Holding kompanija "Krušik", pre 22 godine postavila na ogradu stadiona.

"Na ovom mestu nalazili su se ostaci najstarije valjevske crkve. Sagrađena je u 13. veku. Crkva je bila građena u Raškom stilu, a pretpostavlja se da je bila deo drevnog manastira Gradac. U vekovima koji su usledili zidine crkve su rušili malo Turci, a malo i Srbi. Svako u svoje vreme. Tako je na kraju ostalo samo ovo parče zida, kao spomenik duhovne i kulturne tragedije srpskog naroda", piše na tabli koju su neki novi, rušitelji ovog vremena oskrnavili.

Porušen deo ograde stadiona "Krušik", oštećena tabla, samo što nije pala, današnja je ili prava slika našeg odnosa prema ovom značajnom lokalitetu. Pre devet meseci slika je bila nešto bolja. Šta će biti u narednih devet meseci? Zavisi od od nas.

Tabla na ogradi stadiona (novembar 2024.)

Arheolog Željko Jež u tekstu "Arheološka istraživanja srednjovekovne crkve u Valjevu", objavljen 1993. godine u Velikom narodnom kalendaru, Zdravka Rankovića, navodi da je otkriće crkve i grobova pomerilo granice znanja o istoriji grada.

"Naime, najstariji pisani pomen Valjeva se nalazi u Duvbrovačkim spisima o trgovcu koji je poslovao na ovim prostorima 1393. godine. Otkriće nadgrobne ploče, koja je nastala oko 90 godina ranije, govori o ranijem nastanku grada. Iz brojinih spisa pronađenih u Dubrovačkom arhivu je potvrđeno postojanje naseobine dubrovačkih trgovaca na prostoru Valjeva, a oni uspostavljaju trgovačke odnose isključivo sa već formiranim i razvijenim trgovima. Tako se Valjevo u najranijim dokumentima pominje kao trg raskrsnica karavanskih puteva. Trgovi su se obično nalazili pored nekog manastira ili crkve, a pomenuta arheološka istraživanja idu u prilog tezi da je mesto tog trga, i nastanka grada, upravo ušće reke Gradac u Kolubaru", napisao je arheolog Željko Jež.

Poslednja istraživanja rađena pre 10 godina

Arheolog Radivoje Arsić iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture kaže da desetak godina nisu rađena neka nova istraživanja na lokalitetu "Crkvište".

"Bilo je više razgovora, pre svega sa crkvom, o tome da se to mesto sredi i obeleži. Tada su rađena neka manja istraživanja koja su pokazala da tu postoji još nekih arheoloških slojeva uz ivicu stadiona, ali ta istraživanja nisu bila intenzivna, jer je na prostoru između ograde i pruge postojao rukavac reke Gradac pa je od tog mesta pravio neku vrstu ostrva, zbog toga je tada malo toga moglo da se istraži", kaže Arsić.

Lokalitet Crkvište pored fudbalskog stadiona

O poslednjim istraživanjima izvedenim na ovom lokalitetu, u septembru 2014. godine objavljen je tekst na sajtu Pravoslavne Mitropolije crnogorsko-primorske pod naslovom "Eparhija valjevska pomaže arheološka istraživanja lokaliteta pored stadiona Krušik".

"Zavod za zaštitu spomenika kulture Valjevo izvršio je istraživanja uz stručnu pomoć Istraživačke stanice Petnica, a na molbu Vladike Milutina, upućenu 13. februara 2013. godine. Ovaj poduhvat Eparhija valjevska finansirala je sa 500 evra. Svi arheološki nalazi biće uredno evidentirani i prema principima nauke sačuvani u prvobitnom položaju. Ubrzo potom, radiće se na prezentaciji lokaliteta. Vladika Milutin izrazio je zadovoljstvo saradnjom sa stručnjacima Zavoda, obećavši da će Eparhija valjevska i ubuduće pružati podršku ovom projektu", navedeno je.

U tekstu još piše da ime arheološkog lokaliteta kraj fudbalskog stadiona "Krušik" – Crkvište upućuje na nekadašnje postojanje sakralne građevine, na mestu gde se više od pola veka igra fudbal, nadomak pružne deonice Beograd – Bar. Pretpostavlja se da je bila deo drevnog manastira Gradac. Vizantijski izvori pominju Episkopiju Gradac te da je crkva njenoj upravi pripadala.

"Parče tla na kom se Gospodu molilo, narod pamti i kolenima mu ime prenosi. Otuda Crkvište... Kao svedočanstvo, opomena i obaveza. 'Da svedemo svetlost, da obasja vekovima zatrpano', kako reče Vladika Milutin prilikom obilaska radova, kojima se ponovo prionulo u septembru 2014. godine", piše u tekstu "Eparhija valjevska pomaže arheološka istraživanja lokaliteta pored stadiona Krušik".

Nastaviće se...

******

Ovaj tekst izrađen je u okviru projekta: "Crkvište – Arheološki lokalilitet pored stadiona Krušik", koji je finansiran iz budžeta grada Valjeva. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.

Lokalitet Crkvište pored fudbalskog stadiona (foto: Kolubarske.rs)

19.12.2024, 07:55