27.12.2024, 07:53

Crkvište – arheološki lokalitet pored stadiona Krušik (IV deo)

Lokalitet srednjovekovnog naselja "Crkvina" ili "Crkvište", koje se nalazi nedaleko od ušća reke Gradac u Kolubaru na prostoru stadiona "Krušik", proglašeno je 1986. godine za nepokretno kulturno dobro u Srbiji. Danas, mesto gde se nalaze ostaci crkve građene krajem 13. ili početkom 14. veka, na sve više lični nego na nepokretno kulturno dobro.

 

Arheolog Radivoje Arsić iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture kaže da lokalitet ima izuzetno veliki značaj za Valjevo s obziorm na to da je to jedna od najranijih srednjovekovnih crkava na teritoriji Valjeva, ako ne računamo one iz vizantijskog doba. "Sa druge strane značajno je i zbog toga što ima nalaze iz 9. i 10. veka, koji svedoče o formiranju naselja na ovom prostoru iz tog perioda. Problem je u tome što je taj lokalitet dobrim delom oštećen tako da bi daleko veći značaj imao da je očuvan bar u meri u kakvoj je bio pre gradnje stadiona, tako da sada imamo sačuvanu samo jednu manju sekvencu lokaliteta", navodi Arsić.

 

Upitan da li ima neka saznanja zbog čega se tako nemarno odnosilo prema tom nalazištu i zbog čega to što je otkriveno, pre nego što je uništeno, nije prijavljeno lokalnoj upravi i Zavodu za zaštitu spomenika kulture Valjevo, Arsić kaže da je izgradnja stadiona počela 50-ih godina, tada nije postojao Zavod za zaštitu spomenika kulture, osnovan je tek 1986. godine, dok je Muzej osnovan negde u vreme izgradnje stadiona, tako da nije postojao sistem zaštite. Sve da su radnici i oni koji su radili na izgradnji stadiona prepoznali to mesto kao arheološko nalazište nisu imali kome da se obrate. Tako da je i taj lokalitet žrtvovan kao mnogi arheološki lokaliteti. Recimo, kada je građena hidrocentrala u Malom Zvorniku tada je uništen deo antičkog lokaliteta otkriven na tom prostoru, bez ikakvih arheoloških istraživanja", podseća Arsić.

Radivoje Arsić (Foto: Kolubarske)

 

Odlukom Skupštine grada Valjeva lokalitet srednjovekovnog naselja "Crkvina" ili "Crkvište" je proglašen 1986. godine za nepokretno kulturno dobro u Srbiji. Prema navodima sagovornika Kolubarskih.rs, to je učinjeno na inicijativu tadašnjeg predsednika valjevske opštine Dušana Mihajlovića. Na njegovu inicijativu je te godine osnovan i Zavod za zaštitu spomenika kulture Valjevo.

 

Nameće se pitanje, zbog čega arheološko nalazište – srednjovekovno naselje Crkvište, nakon što je proglašeno za nepokretno kulturno dobro, nije uređeno i adekvatno obeleženo? Šta je bila namera tadašnjeg rukovodstva Valjeva da uradi sa tim lokalitetom? Pitali smo Dušana Mihajlovića.

 

"Uređenje tako važnog, a veoma devastiranog lokaliteta, je ozbiljan i skup posao. Za realizaciju svakog ozbiljnog plana treba četri godine, jedna za planiranje, dve za realizaciju i poslednja za kontrolu urađenog. Počeli smo pripreme, osnovan je Zavod za zaštitu spomenika kulture, koji je trebao da vodi posao, obeležen je lokalitet. Ali, došla su druga vremena, završio se 'zlatni period' valjevske privrede, pa nije bilo sredstava za nastavak projekta. Srećom, danas postoje mnoga tehnička dostignuća, fondovi za slične projekte, a vrednost stadiona nije više kao što je nekad bila", kaže Dušan Mihajlović.

Stadion Krušik (Foto: Kolubarske.rs)

 

Vlasnik stadiona, samim tim i parcele, je Holding korporacija "Krušik". S obzirom na to da se na toj parceli nalazi i arheološki lokalitet nijedna aktivnost, pa čak i najmanja, nije moguća bez saglasnosti valjevske fabrike. Šta bi trebalo uraditi sa ovim lokalitetom i kako ga "izvući" van stadiona, zaštititi i urediti kao posebnu celinu dostupnu javnosti, kao i da li bi "Krušik" bio spreman da izdvoji sredstva za uređenje ovog lokaliteta, pitali smo rukovodstvo valjevske fabrike.

 

Vršilac dužnosti direktora Jovanka Andrić potvrđuje da je satdion u vlasništvu Holding korporacije "Krušik", te da poseduje projektnu dokumentaciju stadiona, ali, naglašava, Krušik nije pravno lice – društvo koje se bavi arheološkim nalazištima i nemamo stručna znanja da bi dali kompletan odgovor na postavljena pitanja vezana za nalazište i njegov značaj za grad Valjevo. "Zato predlažemo da se obratite Zavodu za zaštitu spomenika kulture Valjevo ili nekoj drugoj arheološkoj ustanovi, koja bi na licu mesta procenila značaj lokaliteta, kako bi njihov stav bio polazna tačka za rešavanje svih pitanja vezanih za ovaj lokalitet kao i za budućnost opstanka lokaliteta", navela je u odgovoru Andrić.

 

Obratili smo se i Zavodu za zaštitu spomenika kulture Valjevo. "Zavod za zaštitu spomenika kulture izražava spremnost da se, u saradnji sa vlasnicima parcele i sprpskom pravoslavnom crkvom, najpre izradi, a potom i realizuje adekvatan projekat konzervacije ostataka crkve i prezentacije u parteru približnih gabarita hrama - deo koji je uništen i nedostaje danas. Takođe, sve bi trebalo ispratiti i parternim uređenjem okolnog prostora, a koji bi pratile adekvatne informativne table. Naglašavamo da je Zavod spreman da se, svim svojim tehničkim i stručnim kapacitetima, uključi u revitalizaciju ovog nepokretnog kulturnog dobra", rečeno nam je u valjevskom Zavodu.

 

S obzirom na to da je reč o svetinji, nekoliko pitanja postavili smo i SRC - Eparhiji valjevskoj: da li vam je poznato u kakvom stanju je trenutno ovaj arheološki lokalitet; šta bi trebalo uraditi i kako ga "izvući" van stadiona, zaštititi i urediti kao posebnu celinu dostupnu javnosti? Da li ovo nalazište treba da predstavlja temelj budućnosti Valjeva, a ne zaboravljenu prošlost? Uz pohvalu Kolubarskim.rs za pokretanje ove teme, obećani su nam odgovori, ali su nažalost izostali iz, za nas, nepozatih razloga.

 

Gradsko rukovodstvo, kako nam je rečeno, spremno je da se posveti lokalitetu, ali u taj projekat treba da budu uključeni "Krušik", Eparhija valjevska, Zavod za zaštitu spomenika kulture, nadležna ministarstva.

 

"Odnos Grada prema ovom lokalitetu, kao i prema svim do sada poznatim, je da su vredni čuvanja, obnavljanja i promocije, kako bi ne samo stanovnici našeg grada, već i celokupna javnost u Srbiji i svetu, imala saznanja o istorijskim, verskim i kulturnim uticajima koji su potekli iz ovog kraja. Na žalost, ovaj lokalitet, kao i mnogi drugi su još uvek prepušteni zubu vremena i čekaju da dođu na red, u skladu sa mogućnostima lokalne samouprave i države", kaže gradonačelnik Valjeva Lazar Gojković.

Lazar Gojković (Foto: Đorđe Đoković)

 

Napominje da svaki arheološki lokalitet ima veliki značaj, ali studije, na osnovu kojih se određuju prioriteti u zaštiti i obnavljanju, prave arheolozi, istoričari i zaštitari.

 

"Istorijsko i kulturno nasleđe ovog kraja je bogato i zaslužuje dužnu pažnju, ali potrebe savremenog čoveka su svakodnevni izazov i realnost sa kojom se suočavamo. Trudimo se da svake godine, finansirajući rad Zavoda za zaštitu spomenika kulture, Istorijskog arhiva, Narodnog muzeja, razne projekte udruženja, organizacija i građana, a sve u skladu sa svojim mogućnostima, doprinesemo da se sačuva naša prošlost, bilo kroz materijalna, ili nematerijalna dobra", naglašava Gojković.

 

Prema njegovim rečima, kao i do sada, grad Valjevo je spreman da učestvuje u svim projektima koje država Srbija i međunarodna zajednica prepoznaju kao bitne, tako da postoji volja da, nakon što struka ukaže na važnost zaštite i obnove ovog lokaliteta, Grad podrži te inicijative.

 

"Budućnost Valjeva je utemeljena na slavnoj istoriji, kulturnom i verskom identitetu, a nova otkrića koja sežu sve dalje u prošlost, samo potvrđuju značaj našeg kraja na mapi sveta. U saradnji sa svim relevantnim institucijama iz Srbije i sveta, a pre svega sa nadležnim ministarstvima i Crkvom, u ovom slučaju i sa fabrikom 'Krušik'' spremni smo da udruženim snagama osvetlimo sve poznate delove postojanja i života ljudi na ovim prostorima, pa tako i ovo nalazište", poručio je gradonačelnik Valjeva Lazar Gojković.

 

Nastaviće se...

 

******

Ovaj tekst izrađen je u okviru projekta: "Crkvište – Arheološki lokalilitet pored stadiona Krušik", koji je finansiran iz budžeta grada Valjeva. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.

Grad Valjevo (Foto: Đorđe Đoković)