Crkvište – arheološki lokalitet pored stadiona Krušik (V deo)

Crkvište u okviru stadiona (foto: Kolubarske.rs)

30.12.2024, 07:50

Crkvište – arheološki lokalitet pored stadiona Krušik (V deo)

Još od prvih istraživanja lokaliteta srednjovekovnog naselja "Crkvina" ili "Crkvište", na prostoru stadiona "Krušik", koja su obavljena sredinom osamdesetih godina prošlog veka, utvrđeno je da se radi o jednom veoma značajnom mestu za istoriju grada Valjeva, smatra Eparhija valjevska.

"Veći broj istorijskih predmeta, koja su tom prilikom otkrivena, svedoče o slojevitoj prošlosti našeg grada, daleko dužoj od one dokumentovane. Prilikom arheoloških istraživanja empirijski je potvrđeno vekovno predanje koje je ovu lokaciju imenovalo kao Crkvište. Otkrivanje temelja srednjovekovnog hrama, koji se nalazio na desnoj obali ušća reke Gradac u Kolubaru, svedoči ne samo o vekovnom kontinuitetu našeg grada, već i o njegovom pravoslavnom identitetu. Imajući to na umu, slobodno možemo zaključiti da je značaj lokaliteta izuzetno veliki, zasigurno veći od onoga koji mu se u ovom trenutku pridaje", navodi Eparhija valjevska.

Upravo zbog značaja lokaliteta, ali i zbog trenutnog, zapuštenog, stanja u kome se nalazi, pitamo šta bi trebalo uraditi sa ovim lokalitetom - kako ga "izvući" van stadiona, zaštititi i urediti kao posebnu celinu dostupnu javnosti?

Naši sagovornici su arheolog Radivoje Arsić, predstavnici Eparhije valjevske, bivši predsednik Valjeva Dušan Mihajlović, arhitekte Andrijana Maksimović i Dušan Arsenić.

Arheolog Radivoje Arsić iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture kaže da je proteklih godina bilo više razgovora i sa Gradom, Krušikom i Crkvom, da bi to trebalo na neki način rešiti i urediti, ali konkretnih aktivnosti nije bilo.

Prema njegovim rečima trebalo bi ukloniti ogradu kako bi lokalitet bio izvan prostora stadiona i prezentovati sačuvane ostatke. "Svojevremeno je postojala ideja da se ocrta osnova crkve, da se konzerviraju ostaci, ogradi lokalitet i postave informativne table. To bi za početak bilo sasvim dovoljno", smatra Arsić i dodaje da bi bilo bi dobro istražiti i deo, prema pruzi, koji do danas nije istražen.

Crkvište (obojeno crveno) u okviru stadiona

Eparhija valjevska smatra da odgovor na delikatno pitanje – kako urediti lokalitet, ne može dati samo jedna strana. "Upravo zbog velikog značaja ovog mesta, dalje korake na ispitivanju i aktiviranju ovog nalazišta treba da zajednički definiše više društvenih elemenata. Na prvom mestu to je Ministarstvo kulture Republike Srbije, ali i drugi, lokalni činioci: grad Valjevo, Zavod za zaštitu spomenika kulture Valjevo. Početak vidimo u naporima da se dosadašnji istraženi delovi adekvatno zaštite i obeleže. Mi smo spremni i voljni da, u meri u kojoj to od nas zavisi, budemo jedan od nosilaca budućih projekata na ovom lokalitetu", navodi Eparhija valjevska.

Pitanje na koji način bi trebalo urediti lokalitet srednjovekovnog naselja je pitanje za one koji danas vode grad, kaže Dušan Mihajlović, koji je bio predsednik valjevske opštine u vreme kada je "Crkvište" proglašeno 1986. za nepokretno kulturno dobro.

"Moj savet je da nađu svoje savetnike, kao što smo mi imali vodeće arheologe Srejovića i Jankovića, inicijatora spomenika proti Mateji istoričara umetnosti Medakovića, arhitektu mnogih crkvi Peđu Isusa, protu Kovačevića iz Desankine Brankovine, vrlog vladiku Lavrentija, urednika NIN-a Gligorijevića, pesnika Srbije Pajića, scenografa kosmosa Puliku, slikara fantastike i erosa Ljubu Penceta, tvorca Belog Valjeva i Povlenskog naroda Belog Markovića, besmrtnog Bećkovića i druge, pa da im postave ovo pitanja", poručuje Mihajlović

Arhitekta, scenograf, dizajner Dušan Arsenić priznaje da kao građanin nije dovoljno upoznat sa ovim nalazištem niti sa njegovim istorijskim i kulturološkim vrednostima.

"Nije mi poznata ni njegova pozicija, niti veličina celog lokaliteta. I mislim da je ogromnoj većini građana našeg grada, to velika nepoznanica. Pitanje uređenja tog prostora nije jednostavno. Neposredna blizina pruge i činjenica da se ostaci srednjovekovne crkve nalaze u okviru fudbalskog stadiona gotovo potpuno obesmišljavaju neko ambicioznije rešenje. Odluka o izgradnji stadiona na tom lokalitetu (na kome su već postojali tragovi da je tu značajno arheološko nalazište), a da predhodno nisu sprovedeni temeljni arheološki radovi, je odraz odnosa tadašnjih vlasti prema istorijskom nasleđu, koje je odudaralo od tadašnjih ideoloških matrica, koje su priznavale i gradile idealizovanu sliku od bliske prošlosti. Prilično sam skeptičan da tu nešto može da se popravi, a da i dalje na tribinama, pored, neko navija. Ali u svakom slučaju taj prostor treba raščistiti i obeležiti", zaključuje arhitekta Dušan Arsenić.

Arhiteka Andrijana Maksimović, koja pripada generaciji mlađih, većih afirmisanih, arhitekata, o uređenju lokacije ušća reke Gradac u Kolubaru, uključujući i arheološki lokalitet "Crkvište", je promišljala još kao student. "Nakon 15 godina, moje današnje razmišljanje o prostoru bi svakako bilo umerenije i racionalnije, naročito zbog deficita sportske infrastrukture i gotovo nezamislivog poduhvata izgradnje jednog stadiona u današnjim prilikama", kaže Maksimović odgovarajući na pitanje Kolubarskih.rs na koji način bi danas trebalo urediti arheloški lokalitet "Crkvište".

"Ušća su često mesta posebne inspiracije za arhitekte i urbaniste, kao simbolički spoj dualnosti, protoka vremena i neprekidne promene. U svojim ranijim promišljanjima o fragmentima našeg grada za vreme studija, posebno me intrigiralo ušće Gradca u Kolubaru i osećaj njegovog skrivenog i neiskorišćenog potencijala, pa sam se tim tragom upustila u dublje istraživanje ovog prostora. Rezultat je bila Master teza na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta u Beogradu 2009-te godine kojom je obuhvaćena analiza činilaca i potencijala kulturnog pejzaža grada Valjeva, mogući pravci njegovog širenja, sagledavanje istorijskih slojeva lokacije ušća, kao i postavka jednog novog gradskog čvorišta na mestu Krušikovog fudbalskog stadiona, kroz projekat novog Muzeja grada Valjeva.

Imajući u vidu da su studentski radovi neretko pomalo megalomanski i udaljeni od realnosti najviše u pogledu izvodljivosti i ekonomske opravdanosti, jer je ideja uvežbavanja projektovanja određenih programa važnija od njihove održivosti, ovaj rad se ne može uzeti kao neki adekvatan arhitektonsko-urbanistički predlog, naročito u današnjem kontekstu značajno veće ekološke osvešćenosti, ali može da pruži neku osnovu za dalja razmišljanja na ovu temu.

Verujem da razgovori o javnim gradskim prostorima nisu samo privilegija arhitekata, već zahtevaju uključivanje mnogo šireg obuhvata društvenih činilaca i stručnjaka kroz dugotrajne procese, koji bi osigurali iznalaženje najboljeg mogućeg rešenja (studije izvodljivosti, javni arhitektonsko-urbanistički konkursi i prateće javne rasprave). Naročito u prilog ovom stavu ide i činjenica da se radi o samo delimično arheološki istraženom lokalitetu, sa sportskim objektom koji je od značaja za naš grad. U tom smislu se ne usuđujem da iznosim bilo kakve konkretne ideje i predloge za uređenje ovog prostora, osim što mogu da podelim delove zaključka iz master rada u pogledu tri programska stuba za možda neki budući razvoj lokacije koja, čini mi se, mogu biti primenljiva i danas:

1. Prezentacija istorijskih činjenica - otkrivanje i dostupnost informacija o istoriji grada, kako bi se probudio zaboravljeni duh mesta.

Programski odgovor na ovaj zadatak bi svakako bilo postojanje muzeja sa nizom izložbenih i multifunkcionalnih prostora, koji bi na adekvatan način prezentovali arheološke iskopine i druge nalaze sa lokacije, a ujedno bili poligon za povremena kulturna dešavanja.

Jednostavnija interpretacija ove ideje bi bilo postavljanje adekvatne info table u saradnji sa nadležnim institucijama.

2. Veza između klisure reke Gradac i grada

Prostor ušća bi mogao da funkcioniše kao portal i zaštitna zona za ulaz u zaštićeno prirodno dobro klisure reke Gradac sa pratećom infrastrukturom parkinga i drugih sadržaja, koji bi bili u službi zaštićenog prirodnog dobra, sa ciljem prezentacije ne samo prirodnog bogatstva već i brojnih arheoloških lokaliteta u samoj klisuri reke Gradac.

Jedna od ideja bi mogla biti i formiranje parka skulptura u ovoj prelaznoj zoni, od spomenika Milovanu Glišiću do Hrama.

3. Unapređenje dostupnosti i sistema kretanja - prostorna dispozicija lokacije daje potencijal nastanka čvorišta pešačkih i biciklističkih kretanja. Uvođenjem novih putanja i pešačkih mostova, prostor uz Gradac bi se kvalitetnije povezao sa pešačkim gradskim tokovima, a ušće bi prestalo da bude mesto diskontinuiteta.

Parterno uređenje postojećih staza i infrastrukturno opremanje u pogledu javnog osvetljenja i elementarnog urbanog mobilijara bi moglo da bude prva faza revitalizacije prostora.

Nadam da će do sada objavljeni tekstovi o arheološkom lokalitetu "Crkvište" pokrenuti donosioce odluka da se pozabave ovom temom, za početak na bazičnom nivou insistiranja na adekvatnom obeležavanju arheološkog lokaliteta i održavanju prostora oko njega. A onda, kada se iznađe energije i vremena u moru drugih prioritetnih tema, i kada se lokalitet adekvatno arheološki istraži, treba pokrenuti dijalog o daljem unapređenju ovog interesantnog prostora", poručuje arhitekta Andrijana Maksimović.

Nastaviće se...

******

Ovaj tekst izrađen je u okviru projekta: "Crkvište – Arheološki lokalilitet pored stadiona Krušik", koji je finansiran iz budžeta grada Valjeva. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.

Crkvište u okviru stadiona (foto: Kolubarske.rs)

30.12.2024, 07:50